Mireia Boya: ‘Era CUP tornarà a enamorar’

A un ton conciliant e transmet tranquillitat, dilhèu pr’amor qu’ei ensenhaira, çò ditz, o dilhèu pr’amor qu’a respirat er aire dera montanha tota era vida. Ei aranesa occitanista e ven d’entrar en parlament ne mès ne mens que coma presidenta deth grop parlamentari dera CUP. Mireia Boya auie ja collaborat damb era CUP ena legislatura precedenta e tanben auie estat era presidenta dera ANC en Aran. Me parle en aranés, er occitan d’Aran, sense córrer e damb guardar franc. Ac compreni tot, o lèu tot. Me parle dera sua entrada, tant rapida coma inesperada, en parlament, deth trabalh entà tornar a motivar un grop parlamentari qu’a viscut convulsions fòrtes e mès cambiaments des previsti, e dera responsabilitat deth sòn ròtle, tant entà Catalonha coma entà Aran. Entada era ei fòrça clar: ‘era CUP tornarà a enamorar’ e, damb era en emicicle, i aurà tostemp un ‘vejaire occitan en parlament’. Es pressupòsti? ‘Non auem pas dit que mos i opausam, eth país non deu patir, mès era CUP non renonciarà ath plan de chòc sociau’. Podem èster tranquilli o mos tornaram a estancar en ua negociacion etèrna e degalhosa? ‘Non ac creigui que torne a passar, mès vam tot dret de cap tara independéncia sense renonciar ad arren’.

(Podeu llegir l’entrevista en català ací)

—Vietz d’arribar en parlament, coma presidenta deth grop dera CUP, dempús de quauqui mesi convulsadi enes que s’a visibilizat ua discordància intèrna importanta, que quitament ei derivada en demissions…
—I a agut tres mesi e miei de negociacions qu’an fatigat a toti, que son estadi durs e intensi. Es deputats qu’auem arribat naui çò de prumèr qu’auem hèt, en tot començar, ei un trabalh de motivacion entà tornar a crear un grop que siguesse compacte, unit, damb debat, damb opinions diuèrses, mès en anant toti amassa. En aguest sens ara auem un grop fantastic. Contunham damb era madeisha dinamica de foncionament: decidim toti amassa e en tot moment èm en contacte damb eth secretariat nacionau, damb es assemblades locaus e territoriaus e damb uns auti grops de trabalh qu’en determinadi tèmes mos poguen ajudar.

—Partisana de Mas o de març?
—Jo èra partisana de non arribar ara darrèra menuta, mès pensi que calie respectar era decision dera assemblada. E, en aguest sens, er acòrd me semble que non ei ne çò que volíem nosati ne çò que volie Amassa per Òc, mès ei er acòrd qu’auem, frut d’ues negociacions de tres mesi, qu’includís era aprobacion dera declaracion deth 9 de noveme e donques cau amiar-le entà deuant. Siguí ena assemblada de Sabadell, era famosa assemblada dera egalizacion, mès dempús me n’anè de vacances e non tornè enquiath 6 de gèr. Viuí er acòrd de luenh, damb connexion a internet, cèrt, mès viuí er acòrd en tot tornar de vacances, ena darrèra menuta.

—I a gent qu’a dit e escrit que votèc era CUP en tot pensar que votaue a David Fernàndez e a Quim Arrufat e ara se son trobadi que i a ua CUP diferenta. Qué les dideries?
—Ena CUP i a gent fantastica, fòrça diferenta, e cadun a un punt especiau. Sens cap de dobte, quan era gent mos coneisherà e començaram a trabalhar poderàn díder ‘guarda, aqueth a hèt açò qu’ei fòrça ben’ e ‘aqueth a hèt aquerò qu’ei ua bona causa’. Jo sò convençuda que tornaram a enamorar a toti. Era CUP tornarà a enamorar.

—Ça que la, era CUP ei demorada tocada…
—Era CUP non ei demorada tan tocada com pensen bèri uns. Eth problèma ei qu’era CUP a un sistèma de foncionament que non ei er abituau enes auti partits, que decidissen es burèus damb era intervencion solament d’aqueri que son mès ensús dera escala jerarquica de cada partit. Eth hèt qu’es mejans de comunicacion agen agut accès ad aguesta manèra de decidir a hèt a semblar que i auie ua division insauvabla, mès pensi qu’ara, dempús der acòrd, toti se son calmadi e ara auem ua huelha de rota fòrça clara que cau amiar entà deuant.

—Ara vien es pressupòsti e i a ua cèrta temor de tornar-mos a trobar estancadi… Pòt tornar a passar çò de madeish?
—Ei cèrt que i aurà ahèrs que calerà tornar a portar as assemblades territoriaus e locaus, tanben entà ua assemblada nacionau, mès aguesta confrontacion d’idèes ei normau e i serà tostemp ena CUP.

—Mès er acòrd d’estabilitat indique que cau mantier era governabilitat…
—Des pressupòsti encara non n’auem vist cap de chifra. Non ne sabem arren. Tot çò que sabem son solament declaracions qu’auem vist ena television o ena ràdio. E i a quauques conselheries qu’encara non an hèt es respectius pressupòsti. Era soleta causa que nosati didem ei que cau complir ua seguida de condicions entà qu’agen eth nòste sosten. E era principau condicion ei que les cau èster marcadaments sociaus en compliment justaments der acòrd qu’auem signat a on i auie un plan de chòc sociau qu’entà nosati ei basic. Non ei que mos i opausem d’entrada, mès òc que volem precisar claraments que non acceptaram uns pressupòsti que poguen èster massa neoliberaus, que seguisquen ua logica autonomista, qu’includisquen retalhades e privatizacions, eca. Ei a díder, les cau èster uns pressupòsti que non contunhen ena linha des darrèri ans. Çò que volem ei que se complisque er acòrd e que donques era estabilitat passe per aguest plan de chòc sociau. Arren mès.

—Dit d’ua auta manèra: en tot tier en compde qu’en dètz-e-ueit mesi i deurie auer ua independéncia de facto, aurie sens estancar-mos ara? Se pòt repetir un degalhament semblable?
—Pogui compréner que i age gent qu’ac veigue atau, mès entà nosati ei fòrça mès complèx. En quin punt pòdes dider-li a quauquarrés que non a casa o que non pòt minjar que demore dètz-e-ueit mesi? Es pressupòsti an d’èster expansius. Açò vò díder qu’es ingrèssi an d’èster expansius e que, en tot auer açò, les cau destinar a causes sociaus. Açò era soleta causa que demanam, sense mès. E non creigui que tornem a víuer un desgalhament semblable. Podem èster tranquilli. Era huelha de rota deth procès constituent foncione per un aute costat, damb ua comission especifica que contunharà de trabalhar. Er ahèr budgetari ei important pr’amor qu’efectivaments anam tot dret de cap tara independéncia mès non podem empejorar era situacion d’emergéncia sociau que viuem. Non podem virar-li era esquia. E per çò qu’ei deth termini des dètz-e-ueit mesi, l’a mercat Amassa per Òc damb es sòns calculs d’aplicacion deth programa. A nosati ja mos va ben e, s’ac podem accelerar, ac acceleraram. Mès  i a un factor que non contrarotlam ne Amassa per Òc ne era CUP, qu’ei çò que pòt arribar a hèr er estat espanhòu, eth Tribunau Constitucionau, etc. En aguest sens seràn eri que meteràn es traves.

—Veiram, er estat espanhòu tanben ac pòt accelerar, non?
—Cèrtaments fòrça gent ditz qu’ei gràcies ara actitud der estat espanhòu, ad aguest non continu, qu’èm a on èm e que vam entà on vam. Se contunhen coma semble que contunharàn, pòden agranir er independentisme, çò que mos cau. Nosati seguiram eth camin traçat entà anar çò de mès lèu possible.

—Agranir er independentisme. Èm en condicions de hè’c damb tot çò qu’auem viscut recentaments?
—Jo pensi que non ei que i age o non es condicions entà agranir era basa sociau e er independentisme, mès qu’ei un besonh. Ei obligatòri. E pensi que ja ac hèm. Er aute dia ena creacion dera comission deth procès constituent dempús deth discors antidemocratic dera deputada deth PP, Joan Coscubiela, ena sua intervencion, li didec: ‘Escota, non mos compdetz mès en aqueth grop deth 52% que tu dides que votèc ‘non’ en plebiscit, pr’amor qu’ara èm ací en ua comission entà parlar deth procès constituent’.  Aguest hèt ei fòrça important, pr’amor qu’aqueth partit politic que non se definic en plebiscit li ditz ara senhora deth costat deth ‘non’ que non les compde en madeish sac. Ath delà d’aquerò, laguens deth procès constituent, era creacion dera constitucion a d’èster participativa, l’an de hèr en toti es pòbles e ciutats e l’an de hèr tanben es movements sociaus. Era gent a de tornar a gésser en carrèr, a on poder manifestar era sua opinion e decidir com vòlen que sigue era naua republica. E aguest procès que cau hèr e qu’a de mobilizar a tanta gent pensi que pòt atrèir a persones que dilhèu ara non son guaire convençudes. Fin finau çò qu’aufrim ei un nau país hèt entre toti que serà fòrça mès sociau e democratic deth qu’auem ara. E donques fòrça gent s’i pòt júnher.

—Coma naua presidenta deth grop, e ja vos ac a calut víuer, auratz de sostier pressions e quitament insults. Vos i vedetz damb fòrça?
—Jo è fòrça desir e energia e ara qu’arribarà era primauera, encara mès. Jo sò ua persona fòrça tranquilla, a qui li còste meter-se nerviosa e enfadar-se. Me còste èster de marrida umor. Sò convençuda que harè un bon trabalh e en aguesti mesi que serè deputada i dedicarè totes es energies. Dempús ja tornarè tàs montanhes, tath mèn pòble, a on èra fòrça tranquilla.

— Auetz parlat damb Puigdemont? Qué vos semble coma nau president?
—Non mos auem trobat e non è eth plaser de coneisher-le. Òc qu’ei cèrt qu’eth non ven dera prumèra linha deth govèrn, mès que proven deth municipalisme. E eth municipalisme, entara CUP, ei fòrça important, n’ei era esséncia, pr’amor qu’era CUP nèish des ajuntaments. E, donques, qu’eth president comprene era importància deth municipalisme en procès constituent dera naua republica de Catalonha e Aran non ei pas ua causa dolenta, ath contrari. A compdar d’ací cau veir se coma trabalhe. Jo li voi hèr confidança. Ara qu’a era escadença de demostrar se com trabalhe e entà on va, pr’amor qu’aguest govèrn ven de començar.

—Eth president dera Generalitat ei d’Amer, era presidenta dera CUP d’Aran… Ei un simptòma de descentralizacion?
—Entà començar, cau treir importància ath hèt de presidir eth grop parlamentari dera CUP. M’a tocat a jo pr’amor qu’ena distribucion de prètzhèts se debanèc atau e pr’amor que considerèrem qu’auie d’èster ua hemna, sustot dempús des atacs e insults que mos a calut sostier as hemnes dera CUP pendent es darreri mesi, e d’un aute costat tanben considerèrem positiu que siguesse quauquarrés deth territòri entà húger deth centralisme de Barcelona, cèrtaments. S’aquerò s’arrevire que poderam aportar un vejaire territoriau diferent ara manèra de hèr politica deth parlament, ja ac veiram, totun jo que i aportarè eth vejaire occitan.

—Auetz parlat dera republica de Catalonha e Aran. Deu èster aguest eth nòm dera naua republica?
—Jo pensi que òc, qu’era naua republica se deu nomentar republica de Catalonha e Aran. Per ua arrason fòrça simpla. Actuauments eth territòri de Catalonha ei format per dus bocins de dues nacions qu’encara non an eth sòn estat. Catalonha ei un bocin des Païsi Catalans e Aran ei un bocin dera nacion occitana. Pr’amor que Catalonha ei formada per tròci de nacions diferentes, en moment de hèr eth procès constituent e de dar contengut ara naua constitucion que voleram serà eth moment de decidir quina relacion volem es catalans damb es aranesi e es aranesi damb es catalans. Jo preconizi que siguen dus pòbles frairs que poguen partejar ua constitucion e ua naua republica. Eth nòm les a d’includir as dus.

—En tant qu’occitanista qu’aspire ara sobeiranetat dera nacion occitana, era independéncia de Catalonha ei un pas prealable e de besonh entà arribar-i?
—Jo luti pera libertat de toti es pòbles. Ei vertat que vengui deth pòble occitan e donques luti pera libertat dera nacion occitana. E ei vertat tanben qu’es occitans non mos trobam ena madeish punt qu’es catalans e qu’era consciéncia nacionau qu’a eth pòble occitan ei plan mès petita qu’era que trobam en Catalonha. Era vision a long tèrme, era utopia, serie era libertat des occitans e era libertat de toti es pòbles deth mond.

—Aran ei disposat entà compréner era independéncia de Catalonha coma un benefici, prumèr, e entà dirigir eth procès de sobeiranetat dera nacion occitana, dempús?
—Jo pensi que òc. Es aranesi, s’an era melhora aufèrta possibla dera republica catalana, seràn per açò. Çò que non podem repetir ei era relacion qu’a Catalonha damb Espanha entre Aran e Catalonha. En aguest sens, Catalonha deu èster exemplara e deu hèr era melhora aufèrta possibla entà qu’eth pòble aranés contunhe a on ei. Un còp decidit açò, ja ac veiram. Òc qu’ei vertat que d’ençà que sò en parlament m’an contactat fòrça associacions occitanes deth costat francés que ven en tot aquerò un cèrt ressorgiment der occitanisme o aumens un senhau mès public. Jo se pogui anarè tà visitar-les a totes pr’amor que compreni qu’ei important dar visibilitat a un sentiment nacionau qu’encara ei fòrça amagat. Fòrça gent l’a mès non ac sap. E cau tanben qu’Aran pogue compréner a toti aqueri frairs e fraies occitanes qu’encara non saben plan-ben çò qu’ei era nacion occitana. Saben que i a quauquarren, saben qu’an ua identitat diferenta dera francesa, mès non saben exactaments quina, pr’amor qu’a pòqui les ac an ensenhat.

—Com arrebrembaue Marçal Girbau en un article sus Vilaweb, era lei d’Aran includís eth dret de decidir deth poble aranés e non a estat contestada, çò que non s’ei passat en cas catalan. Com se pòt explicar?
—Vertadèraments qu’ei malaisit d’explicar. Ena tramitacion dera lei d’Aran totes es fòrces politiques dera Val d’Aran, totes, es mès espanholistes tanben, arreconeishien era importància dera lengua e dera cultura araneses. Açò non se discutís en Aran. Non i a arren ne arrés que remete en causa eth dret d’èster aranesi. Açò a estat eth punt d’amassada de totes es fòrces e ei per açò que non s’a contestat era lei en Tribunau Constitucionau. Donques, auem ua lei qu’arreconeish eth dret d’autodeterminacion dera Val d’Aran en un estat qu’empedís eth dret d’autodeterminacion des auti pòbles. Ei un non-sens, cèrtaments.

—Com arribe ua aranesa occitanista a presidenta deth grop parlamentari dera CUP en parlament?
—Tot s’ei debanat fòrça lèu! De hèt ja auia collaborat damb eth grop parlamentari dera CUP ena legislatura precedenta justaments ena tramitacion dera lei d’Aran e es tèmes de territòri e d’environament. Ja i auia un contacte. Quan er estiu passat me prepausèren d’anar tara lista dera CUP non ei que m’enganhèssen, mès era prevision ère qu’entrèsse en parlament un solet deputat entara demarcacion de Lhèida. E pensè que valie era pena hèr er esfòrç d’anar tara lista pr’amor qu’ei important tanben qu’en Aran tanben i age aqueth discors nacionalista d’esquèrra que vò anar entara creacion d’ua republica. Me semblèc corrècte de hèr aqueth trabalh es dues setmanes de campanha. Era estonada siguec quan eth numèro 1, Ramon Usall, deishèc eth sèti. E era dusau estonada siguec que damb er acòrd ena darrèra menuta me trobè eth dimenge deth plen d’investidura que me calie decidir se m’incorporaua o non. Me calec decidí’c en pòques ores. Tanben damb era consciéncia de saber qu’ei un moment fòrça important e qu’ei bon que i age ua aranesa que participe en bastiment des bases dera naua republica. Se que non, qui defenerie ath pòble aranés e era lengua occitana? Aumens atau n’i a ua que va tath parlament pr’amor qu’a era oportunitat d’anar-i. En aguest sens era responsabilitat b’ei grana.

—Haratz es intervencions en occitan en parlament?
—Òc. Parlarè en occitan en parlament. Mès non sò pas era prumèra qu’ac hè e non voi èster era darrèra, pr’amor que se sò era darrèra volerà díder que non i a mès deputats aranesi en parlament o qu’era lengua ei desapareishuda. Ja d’ençà des ans ueitanta i a agut deputats qu’ac an hèt: Pilar Busquets, Paco Boya, Àlex Moga, José Luis Boya… Toti es deputats aranesi que i a agut en parlament an emplegat en quauque moment era nòsta lengua. Ei ua causa pleaments normau e, ath delà, ei lengua oficiau en Catalonha tota e è eth dret d’emplegar-la.

—Ètz seguraments era prumèra deputada aranesa e occitanista que trabalharà en prumèra linha en procès d’independéncia de Catalonha…
—Me senti fantasticaments en aguest ròtle e creigui ena libertat de toti es pòbles. Ena ora d’ara administrativaments demori en Catalonha, ei era mia comunautat de referéncia e li arreconeishi tot eth trabalh qu’a hèt entàs aranesi e entà Aran: arrecuperacion des institucions, normalizacion dera lengua, hèr oficiau era lengua en tot eth territòri de Catalonha. I a ua seguida de causes que se non auéssem estat ací e auéssem estat en estat espanhòu o en estat francés segur qu’ara non les auríem e era mia lengua serie perduda. Donques, arregraïment per tot eth trabalh que s’a hèt pendent toti aqueri ans dempús dera arrecuperacion dera democracia en parlament de Catalonha. Sò ací tanben per açò.

Vegeu un extracte de l’entrevista en vídeo:

(Traducció i assessorament lingüístic per Ferriòl Macip)

Reportatges de VilaWeb TV sobre l’Aran, amb declaracions de Boya, aleshores presidenta de l’ANC a l’Aran:

Quin serà el futur de l’Aran amb la independència de Catalunya? (30.03.2015)
L’Aran pateix per la llengua (07.04.2015)